В чем сущность формационного подхода?
Понятие «формация» характеризует определенный тип общества, представляющий собой особую ступень в его развитии. С помощью данного понятия в рамках марксистского подхода была обоснована периодизация исторического процесса, в соответствии с чем выделялось пять вышеназванных основных общественно-экономических формаций.
С точки зрения традиционной схемы, структуру и качественное своеобразие составляющих ее общественных отношений, процесса их диалектического взаимодействия характеризуют базис и надстройка. Общественные отношения в данной концепции делятся на материальные и идеологические.
Материальными отношениями являются производственные отношения, возникающие между людьми в процессе производства, обмена и распределения материальных благ. Характер производственных отношений определяется не волей и сознанием людей, а достигнутым уровнем и потребностями их материальных и производительных сил. Исторически конкретное единство производственных отношений и производительных сил характеризует специфический для каждой общественно-экономической формации способ производства. В условиях классового общества сущностью и ядром производственных отношений становятся экономические отношения между классами. На этом базисе и вырастает все здание общественно-экономической формации. Совокупность господствующих производственных отношений составляет базис и определяет собой возвышающуюся над ним надстройку. Надстройка включает в себя идеологические (политические, правовые и др.) отношения связанные с ними взгляды, теории, представления, т. е. идеологию и психологию различных социальных групп или общества в целом, а также соответствующие организации и учреждения — государство, политические партии, общественные организации. Надстройка строится не произвольно, а в соответствии со своим базисом.
Последовательная смена формаций объясняется прежде всего антагонистическими противоречиями между новыми производительными силами и устаревшими производственными отношениями. Переход от одной формации к другой совершается через социальную революцию, которая разрешает эти противоречия, а также между базисом и надстройкой. В рамках коммунистической общественно-экономической формации происходит перерастание социализма в коммунизм, осуществляемое постепенно и планомерно как сознательно направляемый закономерный процесс.
Каков основной недостаток традиционной версии смены общественно-экономических формаций?
Основной недостаток традиционной версии смены общественно-экономических формаций состоит в том, что все внимание данной версии концентрируется только на вертикальных связях во времени, диахронных, понимаемых как связи между различными стадиями внутри одних и тех же социально-исторических организмов. Связям же горизонтальным, т. е. связям между сосуществующими в пространстве социально-историческими организмами, связям синхронным в традиционном варианте теории общественно-экономических формаций, значения не придается.
Развіццё грамадства — складаны працэс, асэнсаванне якога прывяло да ўзнікнення розных парадыгм гістарычнага развіцця (асноўныя: гістарыяграфічная, культуралагічная, фармацыйная, цывілізацыйная).
Фармацыйная парадыгма (К. Маркс, Ф. Энгельс, У. Ленін і інш.)
Фармацыя характарызуе развіццё грамадства, узятага ва ўсіх яго характарыстыках, аснову якога складае спосаб вытворчасці матэрыяльных дабротаў. Фармацыі:
? першабытна-абшчынная;
? рабаўладальніцкая;
? феадальная;
? капіталістычная;
? камуністычная:
o фаза сацыялізму (“ад кожнага па магчымасцях, кожнаму па працы”);
o фаза камунізму (“ад кожнага па магчымасцях, кожнаму па патрэбах”).
Спосаб вытворчасці = прадукцыйныя сілы + вытворчыя адносіны.
Прадукцыйныя сілы = сродкі вытворчасці (прадметы працы, сродкі працы) + людзі.
Вытворчыя адносіны — адносіны, якія ўзнікаюць у працэсе вытворчасці і залежаць ад формы ўласнасці на сродкі вытворчасці.
Аснову грамадскага жыцця складае матэрыяльнае жыццё, заснаванае на спосабе вытворчасці матэрыяльных дабротаў. Змена спосабу вытворчасці > змена фармацыі. Закон адпаведнасці вытворчых адносін характару прадукцыйных сіл.
Сістэмная арганізацыя грамадства: базіс (вытворча-эканамічныя адносіны, якія вызначаюць эканамічны лад грамадства і спараджаюць / вызначаюць характак надбудовы) і надбудова (абумоўленыя базісам палітычныя, прававыя, маральныя, рэлігійныя і інш. адносіны, а таксама адпаведныя ім установы — дзяржава, палітычныя партыі, царква і г.д.).
Цывілізацыйная парадыгма (гл. пыт. № 25)
Цывілізацыйна-лакальны падыход
Тэорыя лакальных цывілізацый Арнольда Тойнбі
(сусветнай гісторыі не існуе, замест яе — лакальныя цывілізацыйныя ўтварэнні, якія займаюць пэўную тэрыторыю, маюць свае асаблівасці сацыяльна-эканамічнага, палітычнага і культурнага развіцця)
Пакаленні цывілізацый:
1. прымітыўныя беспісьменныя культуры (прыстасаваныя да канкрэтнага геаграфічнага асяроддзя, не маюць такіх элементаўнадбудовы як дзяржава, адукацыя, царква, навука; патрыярхальныя звычкі);
2. дынамічныя цывілізацыі (падзел працы, таварны абмен, развіццё рынку, рост гарадоў, сацыяльная дыферэнцыяцыя, з’яўленне прававой сістэмы, падзелу ўладаў);
3. цывілізацыі на аснове цэркваў (хрыстыянскай, ісламская, індуісцкая і інш.)
Прыклад:першасная мінойская — другасная элінская — троесная хрысціянская заходнееўрапейская.
Цыклічная схема развіцця цывілізацый: узнікненне — рост — росквіт — надлом — заняпад.
Механізмы ўзнікнення цывілізацый / змены пакаленняў:
1. “выклік / адказ”: станаўленне цывілізацыі можа вызначацца знешнім фактарам (напр.: “выклік” — высушэнне ці забалочванне глебы, напад варожых плямёнаў, “адказ” — пераход да новага тыпу гаспадаркі, стварэнне ірыгацыйных сістэм, стварэнне тэхнікі, стварэнне новай рэлігіі, фарміраванне моцных уладавых структур і г.д.);
2. “уход / вяртане”: канцэпцыя элітарызму (элітызму), згодна з якой рухавіком грамадскага развіцця з’яўляецца эліта, але перыядычна яна мусіць адступаць, каб накопліваць сілы, унутрана абнаўляцца, а потым вяртацца.
Канцэпцыя лакальных культур Освальда Шпэнглера (праца “Закат Еўропы”)
(адзінства чалавечай культуры немагчымае, існуюць лакальныя “герметычныя” культуры, паміж якімі немагчымае пераемніцтва)
Этапы развіцця культур:
1. ад нараджэння да росквіту — культура;
2. ад росквіту да знікнення — цывілізацыя (гэтую стадыю праходзяць толькі “вялікія” культуры, такія як майя, індыйская, кітайская, бабілонская, арабская, антычная, еўрапейская)
Тэорыя культурна-гістарычных тыпаў Мікалая Якаўлевіча Данілеўскага (праца “Расія і Еўропа”)
(гістарыяграфічная перыядызацыя (па эпохах) з’яўляецца ўмоўнай, паколькі адначасовае агульначалавечае развіццё немагчымае; існуюць асобныя самабытныя цывілізацыі — культурна-гістарычныя тыпы: егіпецкі, кітайскі, асірыйска-бабілонскі (фінікійскі, старажытнасеміцкі), індыйскі, іранскі, яўрэйскі, грэцкі, рымскі, аравійскі, германа-раманскі (еўрапейскі) + мерсіканскі, перуанскі).
Рысы культурна-гістарычных тыпаў (законы іх развіцця):
1. кожнае племя ці сямейства народаў, якое валодае асобнай мовай, складае самабытны культурна-гістарычны тып у тым выпадку, калі яно здольнае да гістарычнага развіцця;
2. умова ўзнікення і развіцця цывілізацыі — палітычная незалежнасць народаў аднаго культурна-гістарычнага тыпу;
3. механізм утварэння цывілізацыі ў кожным выпадку самабытны і не можа паўтарацца ў розных культурна-гістарычных тыпаў;
4. цывілізацыя дасягае росквіту пры ўмове наяўнасці разнастайных этнаграфічных элементаў;
5. перыяд росту цывілізацыі можа быць якім заўгодна працяглым, але перыяд росквіту заўсёды адносна кароткі (як у раслінаў).
Формы ўзаемадзеяння цывілізацый:
1. перасадка (каланізацыя) — палітычная і рэлігійная экспансія развітых дзяржаваў, распаўсюд адзінай формы цывілізацыі любымі сродкамі і метадамі;
2. прышчэпка (“прививка”, асіміляцыя) — форма ўздзеяння аднаго народа на іншы без уліку культурных асаблівасцей;
3. угнаенне (“удобрение”) — плённае ўздзеянне развітай цывілізацыі на фарміраванне новага народа.
Адрозненні паміж фармацыйнай і цывілізацыйнай парадыгмамі:
1. аснова: фармацыйная — спосаб вытворчасці матэрыяльных дабротаў, цывілізацыйная — духоўныя каштоўнасці;
2. еўропацэнтрызм фармацыйнай парадыгмы побач з лакальнасцю еўрапейскай культуры ў цывілізацыйнай;
3. уяуленне прагрэсу: фармацыйная — лінейнасць прагрэсу (ідэя пераемнасці ад іншых фармацый), цывілізацыйная — цыклічнасць прагрэсу (ідэя адмежаванасці, непераемнасці між культурамі).
Поможем написать любую работу на аналогичную тему